Kościół w Krupach
Kościół w Krupach posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną i naukową zarówno w skali regionu, jak i Polski. Jest najstarszą i jedyną na Pomorzu Zachodnim średniowieczną świątynią ryglową.
Jego unikatowa, gotycka struktura szkieletowa, datowana na około 1400 rok, jest jedną z najstarszych w Europie. Jest to niezwykle interesujący obiekt, nie utożsamiany powszechnie z zabytkiem ryglowym, ponieważ został obmurowany, a tym samym ukryty pod XVI-wiecznym „kostiumem” późnogotyckich ścian ceglanych. Wartość zabytkową podnosi w pełni zachowana średniowieczna konstrukcja dachu i sygnaturki, która wraz z wykończeniem szkieletu korpusu świadczy o wielkim mistrzostwie średniowiecznych cieśli.
Obiekt wpisany do rejestru zabytków: nr A-722 / 1964 r.
Słowa kluczowe: gotyk, kościół salowy, konstrukcja ryglowa, drewno, cegła
Lokalizacja
Zobacz lokalizacje na mapie OpenStreetMap
Kościół położony jest w północno-zachodniej części wsi, na nawsiu. Działka kościelna wieloboczna, otoczona zagrodami wiejskimi. Po południowej stronie kościoła znajduje się postument pomnikowy (z figurą Matki Boskiej), pierwotnie upamiętniający dawnych mieszkańców wsi, poległych w I wojnie światowej.
Historia
W swej pierwotnej formie kościół wzniesiony został około 1400 roku, co potwierdza opracowanie naukowe prof. Jana Tajchmana z 2003 roku i badania dendrochronologiczne więźby dachowej i drewnianego szkieletu prof. Tomasza Ważnego z 2002 roku. Budowę kościoła rozpoczęto od wzniesienia ceglanej wieży i prawdopodobnie zamierzano wybudować murowaną nawę. Zamiast tego do kościoła dobudowano szkieletowy korpus z wielobocznym zamknięciem od wschodu, nakryty wysokim dachem dwuspadowym.
W 1583 roku dobudowano do ściany południowej kaplicę pogrzebową, o renesansowej formie stylowej. W owym czasie obmurowano cegłą ceramiczną szkieletowe ściany nawy, tak że są one widoczne jedynie we wnętrzu.
W 2 połowie XIX wieku przemurowano dolne partie ścian korpusu, zwiększono ilość okien w elewacjach długich, poszerzono otwory oryginalne, dostawiono zakrystię, a dach pokryto łupkiem. W 1946 roku kościół został ponownie poświęcony jako świątynia rzymskokatolicka, p.w. Matki Bożej Ostrobramskiej, jako filia parafii w Starym Jarosławiu.
Opis
Kościół jest salową budowlą gotycką, założoną na prostokątnym rzucie o trójbocznym zamknięciu części wschodniej. Do korpusu przylega od zachodu kwadratowa wieża, od południa niewielka (prostokątna) w rzucie kaplica - dawna kostnica, a od północy zakrystia.
Ściany wieży, kostnicy i zakrystii są murowane z cegły ceramicznej. Ściany nawy o konstrukcji szkieletowej (od wewnątrz odsłonięta), obmurowane cegłą ceramiczną, nietynkowane.
Budowla o przysadzistej i zwartej bryle, nakryta jest stromym dachem dwuspadowym (krytym łupkiem), o trójbocznie załamanych połaciach nad częścią wschodnią, z ośmioboczną sygnaturką zwieńczoną stożkowym hełmem z gontu. Jest to jedna z nielicznych w Polsce całościowo zachowanych sygnaturek gotyckich.
Szkieletowa (ryglowa) konstrukcją ścian jest integralnie związana ze storczykowa więźbą dachową i cechuje się mistrzowskimi rozwiązaniami ciesielskimi. Ceglane elewacje korpusu dzielone nieregularnym układem prostokątnych okien, bez detalu architektonicznego.
Czterokondygnacyjna wieża ujęta od strony wschodniej wydatnymi przyporami, a elewacje akcentowane motywem blend bliźnich i gładko tynkowanych blend kołowych, rozdzielonych ciągłymi fryzami opaskowymi, wzorowanymi na architekturze państwa zakonnego.
Przestronne wnętrze, otwierające się od strony wieży arkadą ostrołukową, zwraca uwagę odkrytym rysunkiem szkieletu konstrukcyjnego o rytmicznie rozstawionych słupach i zbieżnie zestawionych zastrzałach. Ściany długie akcentuje 9 par słupów, rozstawionych w odległości ok. 1,8 m. Trzy ściany zamknięcia wschodniego zawierają po dwa słupy. Na oczepach, w osiach słupów, ułożone są belki stropowe będące jednocześnie podstawami wiązarów więźby dachowej. Konstrukcja usztywniona zastrzałami, które w ścianach długich są zdwojone, z łukowatymi wycięciami i tworzą formę zbliżoną do maswerków.
Unikatowe wnętrze kościoła w Krupach dopełnia cenne wyposażenie sakralne o dużych wartościach artystycznych. Najstarszym obiektem jest późnogotycka rzeźbiarska Grupa Ukrzyżowania (XV - XVI wiek). Manierystyczna ambona z 1665 roku zachowała oryginalną formę kompozycyjną z figuralnymi przedstawieniami rzeźbiarskimi, malarskimi oraz ornamentalną snycerką. Wczesnobarokowy ołtarz główny z 1679 roku cechuje wysokiej klasy snycerka, nawiązująca do motywów niderlandzkich. Pierwotnie w owalnym polu głównym znajdował się obraz z wielofigurową sceną alegoryczną Mistycza Tłocznia (współcześnie umieszczono kopię obrazu Matki Bożej Ostrobramskiej). Oryginalna predella ołtarza z malowaną sceną Ostatniej Wieczerzy obecnie jest osobno eksponowana na ścianie prezbiterium.
.jpg)
.jpg)
Fotogrametria
Poniższa prezenetacja "Model 3D - Kościół w Krupach" w technologii rzeczywistości wirtualnej i rozszerzonej wykorzystuje zewnętrzny portal Sketchfab i ma rozmiar około 275MB.
Alternatywny opis prezentacji "Model 3D - Kościół w Krupach": Kościół ceglany ze stromym dachem i sygnaturką. Wysoka ceglana wieża z dachem dwuspadowym.
Źródła
- Bibliografia:
- Böttger L., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungs – Bezirks Kösslin, Bd. I, H. 3, Stettin 1892, s. 32 – 36;
- Gwiazdowska E., Krajobraz naturalny i kulturowy gminy wiejskiej Darłowo udokumentowany w ikonografii archiwalnej, [w:] Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej, T. VI, Gmina Darłowo, red. Rączkowski W., Sroka J., Sławno 2007, s. 245;
- Kochanowska J., Perły Pomorza, Szczecin 2011, s. 92 – 93, il. 211 - 215;
- Ober M., Gotyckie kościoły wiejskie okolic Darłowa, [w:] Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej, T. VI, Gmina Darłowo, red. Rączkowski W., Sroka J., Sławno 2007, s. 196 - 199;
- Tajchman J., Kościół w Krupach. Próba odtworzenia pierwotnej postaci, [w:] Ocalić dla przyszłości. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Brykowskiemu, Warszawa 2003, s. 71 – 93;
- Tajchman J., Kościół w Krupach. Najstarsza gotycka świątynia szkieletowa na Pomorzu Zachodnim, [w:] IV Polsko – Niemiecka Konferencja Architektura ryglowa – wspólne dziedzictwo, red. Opęchowski M., Szczecin 2003, s. 265 – 276 i n.;
- Vollack M., Der Kreis Schlawe. Ein pommersches Heimatbuch, 2. B.: Die Städte und Landgemeiden, Husum 1989, s. 91 i n.;
- Karta ewidencyjna zabytku architektury i budownictwa, Kościół. Krupy, oprac. J. Kowalczyk, K. Kontowski, 2001, archiwum WUOZ Delegatura w Koszalinie;
- Autorzy zdjęć i ilustracji:
- Reprodukcja rysunku (nr 1) z publikacji: K. Rosenow, Sagen des Kreises Schlawe, 1922, s. 80;
- Zdjęcie (nr 4) sprzed 1945 r. z publikacji: M. Wisłocki, Sztuka protestancka na Pomorzu 1535 – 1684, Szczecin 2005, s. 419;
- Archiwum WUOZ o. Koszalin – D. Derecka (zdjęcie nr 2), G. Solecki (zdjęcie nr 3), A. Zborski (zdjęcie nr 5);
- A. Hamberg-Federowicz (zdjęcia nr 8, 9, 11);
- B. Makowska (zdjęcia nr 6 – 7, 10);
- Biuro Dokumentacji Zabytków – K. Tymbarski (ilustracje nr 12 - 28);